Obchodzimy w tym roku kolejnę - już 230 - rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja.
Wiek XVIII to okres upadku Rzeczpospolitej szlacheckiej. W 1772 roku nasi sąsiedzi: Rosja, Austria i Prusy dokonały I rozbioru Polski. Próbą ratowania Polski stały się obrady zwołanego w 1788 roku sejmu nazwanego później Sejmem Czteroletnim lub Sejmem Wielkim.Jego celem było wzmocnienie wewnętrzne kraju i przywrócenie jej dawnej świetności
Reformy Sejmu Czteroletniego (1788-1792)
a) reforma wojskowa- zwiększenie ilości wojsk (100 tys. armia) zrealizowano 57 tys.
b) reforma skarbowa- szlachta będzie płacić podatki od dochodów w wysokości 10%, duchowieństwo 20%, a z dóbr królewskich 50%
c) prawo o miastach 18 kwiecień 1791 (poprzedzony tzw. „Czarną Procesją” na czele, której stanął Jan Dekret- prezydent miasta Warszawy)
Zwieńczeniem prac sejmu stało się uchwalenie 3 maja 1791 r. pierwszej w Europie i drugiej na świecie konstytucji. Jej inicjatorami byli między innymi: król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Adam Czartoryski, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj.
Główne postanowienia Konstytucji 3 maja:
- Polska monarchią dziedziczną-
- zniesiono liberum veto i wolną elekcję
- trójpodział władzy
- władza ustawodawcza w rękach sejmu, który miał 2 izby, w izbie poselskiej 204 posłów, a w senacie 132 senatorów
- władzę wykonawczą sprawował król i straż praw (prymas + 5 ministrów
- władza sądownicza w rękach sąsiadów ziemskich, miejskich i Trybunału Koronnego
- chłopi pod opieką prawa
- zlikwidowano podział Rzeczypospolitej i wprowadzono wspólny rząd, skarb i wojsko.
Niestety próby ratowania Rzeczpospolitej okazały się spóźnione. Sąsiedzi nie pozwolili wprowadzić w życie postanowień konstytucji. Wkrótce w 1793 r. dokonali II rozbioru, a kolejny III rozbiór z 1795 r. zakończył istnienie państwa polskiego na 123 lata.
Rocznicę uchwalenia konstytucji obchodzili polscy patrioci uroczyście już podczas rozbiorów, pomimo represji i sprzeciwu zaborców. Wielkim świętem państwowym, rocznica uchwalenia konstytucji była w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej, w nowej rzeczywistości politycznej i ustrojowej zaprzestano obchodzenia tego święta. Dopiero 6 kwietnia 1990 roku sejm Rzeczypospolitej Polskiej zdecydował o przywróceniu w dniu rocznicy uchwalenia konstytucji – święta narodowego.
Robert Domański